Yazımızda okuyacağınız hadis, bazı âlimler (Tirmîzî, Nesâî ve Ebû Dâvûd) tarafından zayıf kabûl edilmiştir. Sebebi de râvi Hâris hakkıkındaki olumsuz kanaatleridir. Hâlbûki hadîs, mana olarak tamamen âyetlerden iktibâs edilmiştir. Bazı âlimlerin senet tenkîdi kadar metin tenkîdini ön plana çıkarmaya çalışmasının nedenlerinden en önemlisi budur.

Nevevî, Müslim şerhinde şöyle der: Hâris, كذوب: yalancıdır; كذاب: çok yalancı değildir. Yalancı bazen doğru da söyler. Hârisin hadîsinin isnâdı zayıftır; fakat manasının sıhhatinde şüphe yoktur. Âlimlerin ittifakına göre, fezâil konularında zayıf hadisle amel edilir.

Rivâyet şudur:

Tâbiî’nden Hârisu’l-A’var, Mescide vardığında insanların dünyevî meseleler, bâtıl haberler, kıssalar ve hikayeler konuştuklarına şahit olmuş; Kur’ân okumamaları, Kur’ân’ı düşünmemeleri ve Kur’ândaki zikirlerle zikretmemeleri garibine gitmiştir.

Hemen Hz. Ali’nin yanına gitmiş ve gördüklerini ona haber vermiştir. Hz. Ali, Hâris’e: Bu yakışıksız işleri yaptılar mı? diye sormuş, o da: evet deyince Hz. Ali, Hz. Peygamberle arasında geçen bir konuşmayı ve Hz. Peygamber’in söylemiş olduğu Kur’ân’ı tanıtan aşağıdaki hadîsi, Hârise aktarmıştır. 

Hz. Peygamber: ألا إنها ستكون فتنة “Yakın gelecekte fitneler (İnancın ayarını ortaya çıkaracak olaylar) olacak.”

Hz. Ali: ما المخرج منها يا رسول الله “Ya Resulallah, bu durumdan çıkış ve kurtuluş yolu nedir?”

Hz. Peygamber: كتاب الله “Allah’ın kitabıdır.” Çünkü:

1) Kur’ân’da sizden öncekilerin nebe’leri (flaş haberleri) ve sizden sonrasına ait haberler (kıyamet alametleri ve halleri) vardır. (فيه نبأ ما قبلكم و خبر ما بعدكم)

Not: Başkalarına ait hayat hikâyelerini dinlemek insanların hoşuna gittiğinden hatipler sık sık bu yola başvurur. Oysaki Kur’ân’da, gayba ait yani geçmiş ümmetlere, geleceğe ve âhir zamana dâir birşeyler anlatmak isteyenlere yetecek malzeme vardır. Bunlarla yetinilse, Kur’ân eksenli olarak insanların hoşuna giden gayba dâir şeyler işlenmiş olur.

2) Sizin kendi aranızda olacak şeylere dâir hükümler vardır. (و حكم ما هو بينكم)

Yani Kur’ân’da düşünce, İman, taat-isyan, helâl-haram ve diğer şerîate dâir mevzulara ait hükümler vardır.

3) Kur’ân, ‘Fasl’dır. (هو الفصل)

Yani Kur’ân hak ile bâtılı, doğru ile yanlışı, cezâ ile azâbı ortaya koyandır.

4) Kur’ân, ‘hezl’ değildir. (ليس بالهزل)

Yani, onun içinde bulunan herşey gerçektir. 

Hz. Peygamberin bu 4 maddede söyledikleri: 

 :إنه لقول فصل وما هو بالهزل 

“O, fasl bir kavl’dir ve O, hezl değildir.”

:ونزلنا عليك القرأن تبيانا لكل شيء

ve sana, her şeyi açıklayan Kur’ân’ı indirdik” âyetlerinden başkası değildir.

5) Kim ki Kur’ân’ı (iman ve amelde) ahmaklığından veya büyüklük taslamasından dolayı terk ederse, Allah onu helâk eder ve rahmetinden uzaklaştırır. (من تركه من جبار قصمه الله)

Denilmiştir ki, büyüklük taslamaktan (tekebbür) dolayı, kim ki kendisiyle amel edilmesi gereken bir âyetle ameli veya Kur’ân okumayı terk ederse bu küfürdür; itikâdına rağmen aczinden, tembelliğinden veya zayıflığından dolayı ameli veya okumayı, terk ederse günahkâr olur.

6) Kim ki hidâyeti, Kur’ân’dan başka şeyde ararsa Allah onu sapıklığa iter. 

(ومن ابتغي الهدي في غيره أضله الله)

Yani kim ki hidâyeti, başka kitaplarda, Kur’an’dan elde edilmeyen ve O’na muvâfakat etmeyen ilimlerde ararsa Allah onu saptırır.

7) Kur’ân, Allah’ın sağlam ipidir. 

(وهو حبل الله المتين)

Habl, kendisiyle herhangi bir şeye ulaşılan vesîledir. Buna göre Kur’ân, Rabbi tanımayı ve Rabbe kul olma mutluluğunu sağlayan sağlam ve güçlü bir vesîledir. واعتصموا بحبل الله جميعا: Topluca Allah’ın ipine sarılın.

8)Kur’ân, Zikir’dir. (وهو الذكر)

Kul, Kur’an ile Allah’ı hatırlar, O’nu zikreder veya öğüt alır.

9) Kur’ân, hakîm’dir. (وهو الحكيم)

Kur’ân, ilmî ve amelî yönden hikmetli şeyler bildirir veya her kitabın veya mükellefin üzerinde yegane otoritedir.

10) Kur’ân, sırat-ı müstakîm’dir.  

(وهو الصراط المستقيم) 

Kur’ân, iki aşırı uç olan ifrâd ve tefrîd arasında orta bir yerde bulunan hak yoldur. Kim Kur’ân’ın bu orta yoluna koyulursa kurtulur; kim de ondan uzaklaşırsa azar.

11) Dine aykırı düşünce ve fikirler ile arzular (hevâ), Kur’an’a tâbi olursa, hevâ sâhibi haktan ayrılmadığı gibi Kur’ân’a uyan bid’atçi olamaz veya hevâ ehli yorumlarıyla Kur’ânı değiştiremez.

(هو الذي لا تزيغ به الأهواء )

Ebû İshâk el-Kazrûnî’ye: “Ehl-i sünnet, Kur’ân’ı hüccet getirdiği gibi bid’ât ehli de Kur’ân ile istidlâlde bulunuyor.” Bunu nasıl açıklayacaksınız? denildiğinde şu cevabı vermiştir: Allahu Teâlâ buyurdu ki: يضل به كثيرا و يهدي به كثيرا: “Allah bu misallerle bir çoğunu saptırırken bir çoğunu da doğru yola iletir.” Bunların sapıtma nedeni hakkında biz şunu diyoruz: Sapıtırlar, çünkü kemâl vechi ile istidlâlde bulunmuyorlar. Hevâ ehli, Kur’ân’ın maksatlarına mebnî olan nebevî hadisleri terk ettiler; Kur’ân’ı doğru dürüst anlamadılar; Kur’ân’ın delillerini bilmede kâmil kişileri taklid etmediler ve bu hâle düştüler. Bir başkası da şunu demiştir: “Kim ki ilimsiz olarak ve cehâletine razı olarak yola çıkarsa şeytanın alay konusu olur.”

12) Kur’ân, (Arap olmasalar bile) Mü’minlerin dillerine ağır gelmez veya başka sözlerle karışmaz.ولا تلتبس به الألسنة 

Allahu Teâlâ buyurdu ki: فانما يسرناه بلسانك ولقد يسرنا القرأن للذكر “Biz Kur’ân’ı senin lisânınla kolaylaştırdık. Ve öğüt için Kur’ân’ı kolaylaştırdık.”

13) Âlimler ona doymaz ve onunla meşgul olmaktan usanmazlar. (ولا يشبع منه العلماء

Âlimler Kur’ân’ın künhüne ulaşamaz. O’nun hakikatlerinden birşeye muttali oldukları zaman, başka bir şeye muttali olmak için öncekinden daha çok şevklenirler.

14) Kur’ân, tekrar tekrar okunmasıyla eskimez. (ولا يخلق عن كثرة الرد)

Kur’ân kıraatinin lezzeti; tilâvetinin, öğütlerinin ve haberlerinin tekrar tekrar dinlenilmesi ile tazeliği yok olmaz. Kul, kıraatinin tekrarını veya tilâvetini dinleme tekrarını artırdıkça, manasını anlamasa da aldığı tat artar.

15) Kur’ân’ın mucizeleri ve enteresanlıkları bitip tükenmez.

(ولا ينقضي عجاىبه) 

16) Cinler Kur’ân’ı işittiği zaman, doğru yola ileten çok şaşırtıcı bir Kur’ân dinledik ve ona iman ettik demekten kendilerini alamazlar.

هو الذي لم تنته الجن إذ سمعته حتي قالوا: إنا 

سمعنا قرأنا عجبا يهدي الي الرشد فأمنا به 

17) Kim Kur’ân ile haber verirse, haberinde doğru söylemiş olur. من قال به صدق

18) Kim Kur’ânla amel ederse, sevap kazanır. (ومن عمل به أجر)

Çünkü O, sadece güzel edebe, ahlâka ve amele teşvik eder.

19) Kur’ân ile hükmeden, adaletli olmuş olur. (ومن حكم به عدل)

20) Kim Kur’ân’a (O’na imana ve gerekli gördüğü amellere) çağırırsa, doğru yola iletmiş olur. ومن دعا إليه هدي إلي صراط مستقيم 

* Tirmîzî, Fezâilu’l-Kur’ân, 14 ve Dârimî)