Alış-veriş akdi hangi durumlarda bozulabilir? Yapılan bir akit hiçbir sebep olmaksızın tarafların karşılıklı rızası ile feshedilebilir mi?

Dinimize göre Müslümanın, verdiği sözü tutması, ahdine ve akdine sadakat göstermesi en önemli görevlerinden birisidir. Alım satım akdi, lazım (bağlayıcı) bir akit olup, sözleşme ile birlikte kesinlik kazanır. Dolayısıyla feshine izin veren durumlar bulunmadıkça akit tek taraflı olarak feshedilemez. Ancak şu durumlarda, her birisi için gerekli olan şartları taşımaları kaydıyla, kurulmuş bir alım satım akdi bozulabilir:

a- İkâle yani sebepli veya sebepsiz, tarafların kurulmuş olan bir akdi karşılıklı rızaları ile (Merğînânî, el-Hidâye III, 54-55). Hz. Peygamber (s.a.s.), alış-verişini bozmak isteyen bir Müslümanın bu talebini kabul eden kişinin, Yüce Allah tarafından hatasının affedileceğini ve kıyamet günü sıkıntısının giderileceğini (Ebû Dâvud, İcâre, 18; Buyu’, 52; İbn Mâce, Ticârât, 26) ifade etmiştir. İkâlenin bu şekilde gerçekleştirilebilmesi için malın akit esnasındaki şekliyle duruyor olması gerekir.

b- Alıcı veya satıcıdan birisinin ya da her ikisinin muhayyerlik (belirlenen süre içinde akdi devam ettirme veya feshetme) hakkı bulunup, bu hakka sahip olanın, süresi içersinde akdi feshetmesi ile (Merğînânî, el-Hidâye III, 27),

Malda, piyasada değerini düşmesini gerektirecek bir kusur bulunup, müşterinin bu kusur nedeniyle akdi feshetmesi ile (Merğînânî, el-Hidâye III, 35 ve dev. ),

Bir malı görmeden satın alan kişinin, malı gördüğünde kullandığı muhayyerlik hakkı ile (Merğînânî, el-Hidâye, III, 32),

Alıcı veya satıcıdan birisi, yekdiğerini kandırarak (tağrir ile) normalden çok aşağı veya fazla fiyatla (gabn-i fâhiş ile) alıp satarlarsa, kandırılan kişinin bu akdi feshetmesiyle (Mecelle, M. 357).

Aşırı aldanmanın (gabn-i fâhişin) ölçüsü İslam âlimleri arasında tartışılmıştır. Kimileri fiyat takdircilerinin (bilirkişilerin) tespit ettiği tahmini meblağların üst sınırını aşan bir fiyata satma ya da satın alma durumunu gabn-i fâhiş sayarken (Kâsânî, Bedâiu’s-sanâi, VI, 30; İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik, I, 171), kimileri insanların çokça alıp sattıkları mallarda (urûzda) %5, hayvanda %10, taşınmaz mallarda %20’lik ve daha üstü farkı gabn-i fâhiş olarak kabul etmişlerdir. Mecelle bu görüşe göre düzenlenmiştir (Mecelle, M. 156; Ali Haydar, Düreru’l-hukkâm Şerh-u Mecelleti’l-ahkâm, I, 248).