Çek, senet vb. kıymetli kâğıtların bedelinde indirim yaparak, gününden önce tahsili caiz midir?

Alacaklı, borçlusuna alacağı miktarın belirli bir kısmını belirtilen sürede ödemesi halinde kalan kısmından vazgeçeceğini söyler, borçlu da, denilen sürede öderse bu işlem caiz olur. Böyle bir işlemde borçlu vadeden feragat etmekte, alacaklı da ona bir miktar indirim yapmaktadır. Bu muamele, iki taraf için bir kolaylık getirmekte; alacaklı ihtiyaç duyduğu parayı elde ederken, borçlu da daha düşük bir meblağ ile ve daha kısa bir zamanda borçtan kurtulmaktadır. Ancak taraflar ödeme ve indirimi pazarlık konusu yaparak Gerçekleştirirlerse bu, vadenin para karşılığında satın alınması demek olacağından caiz değildir (Merğınânî, Hidaye, III, 60-61; Mevsilî, İhtiyar, II, 184).

Alacaklı durumda olan kişi, elindeki çek veya senedi daha düşük bir bedelle vade-sinden önce banka vb. tüzel kişilere ya da üçüncü şahıslara satmak isterse bu işlem de caiz olmaz. Zira bu işlemde, aynı cins kaydi paranın nakdi parayla fazla miktarda mübadelesi söz konusudur. Bu muamele “ribe’l-fadl/fazlalık faizi” olarak değerlendirilmektedir (Merğînânî, Hidaye, III, 61-62; Mevsılî, İhtiyar, II, 207). Nitekim Emevîler döneminde de, çek ve senede benzer bir kâğıdın karşılığı alınmadan üzerinde yazılı olandan daha ucuza satılmaya başlanılması üzerine bu işlem yasaklanmıştır (Mâlik, Muvatta’, Bey’, 19).

Yine Osmanlı döneminde, devletten alacağı olup, peşin para ihtiyacından dolayı bu alacağını daha düşük bir bedel karşılığında satmak isteyen kimseye, “Kişi alacağını, borçlu olduğu kimseden başkasına temlik edemez” (İbn Âbidîn, Haşiyetu Reddi’l-Muhtâr, Beyrut, 1991, IV, 517) denilerek, bu işlemin caiz olmadığı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, kişinin elindeki çek, senet veya kıymetli kâğıtları kendi rızasıyla ve pazarlık konusu edilmeksizin düşük bir bedelle vadesinden önce alacaklısına vermesi caiz olmakla birlikte; söz konusu bu kıymetli evrakı daha düşük bir bedel karşılığında banka vb. tüzel kişilere ya da üçüncü şahıslara satması caiz olmaz.