Müslüman anne-babaların çocuklarına karşı en büyük sorumluluğu, onları İslam ahlâkı üzere terbiye etmektir. Bu aynı zamanda onlar için bırakacağı en büyük mirastır. Hz. Peygamber, "Hiçbir anne-baba, çocuğuna güzel terbiyeden daha kıymetli bir bağışta bulunmamıştır." buyurmuştur. (Tirmizî, Birr, 33)

Çocuk terbiyesi, günümüzde her ne kadar eğitim-öğretim (talim-terbiye) misyonuyla okullara (öğretmenlere) yüklenmiş gibi görünse de bu işten aslen anne-baba sorumludur. Bu yüzden İslâm geleneğinde anne-baba mürebbî olarak isimlendirilir. Terbiye, ebeveynin aslî görevidir. Bu görevin bilincine sahip bütün anne-babalar, Allah'ın en kıymetli emaneti ve en sevimli nimeti olan çocuklarını güzel ahlâk üzere yetiştirme gayretiyle kendilerine hep şu soruyu sorarlar: "Çocuklarımın terbiyesi için ne yapmalıyım?" Elbette bu soru masum bir arayışın alametidir fakat İslamî terbiyeyle alakalı doğru cevabın sorusu, "Ne yapmalıyım?" değil, "Ne olmalıyım?"dır. Zira çocuk terbiyesi, ancak bu sorunun doğru cevabını içselleştirenlerin başarabileceği ağırlıkta bir iştir. 

İşte "Ne olmalıyım?" sorusuna İslamî perspektiften birkaç cevap:

1- Çabuk ol!
Ağaç yaşken eğilir. Çocuk terbiyesine ne kadar erken yaşta başlanırsa o kadar iyi sonuç alınır. Bilhassa ahlâkî değerleri genellikle erken yaşlarda benimsenir. Hatta bazı âlimler, meseleyi doğumdan da öncesine götürerek çocuk terbiyesinin anne karnında başlaması gerektiğini ifade etmektedir. Çünkü annenin yediği, içtiği, konuştuğu, duyduğu her şeyin, rahmindeki çocuğun ruhî ve bedenî oluşumuna etki ettiği kabul edilir. Çocuklar, doğumundan itibaren de gördüğü ve duyduğu her şeyi adeta bir kayıt cihazı gibi zihnine (bilinçaltına) kaydeder. Çocukların karakter oluşumunun gerçekleştiği bu dönemde muhatab oldukları her şey, ileriki yaşların pusulası olur. Dolayısıyla hiç değilse doğumundan itibaren onlara İslam'ın istikamet veren ilkeleri çerçevesinde bir hayat, bir ahlâk takdim etmek gerekir. 

Bu sebeple ebeveynin, çocukların olumsuz hallerine karşı "çocuktur yapar..., büyüyünce düzelir.., bırakalım çocukluğunu yaşasın.." gibi umursuz yaklaşımları, tam bir sorumsuzluk örneğidir.

2- Sabırlı ol!
Bir süreç işi olan çocuk terbiyesi, su damlalarıyla mermeri delmeye benzer. Mermeri delen şeyin, suyun şiddeti veya çokluğu değil damlaların sürekliliği olduğu asla unutulmamalıdır.. Bir çırpıda ya da birkaç seferde sonuç almak nereyse imkansızdır. Dolayısyla azim ve istikrar, her başarının öncülü olduğu gibi çocuk terbiyesinin de önmeli iki temel şartıdır. Çocukların olumsuz tutumları ve isyankar hallerine karşı asla ye'se kapılmadan sabır ve sebatla iletişimi sürdürmek gerekir.

Bu arada, ebeveyni sabırsızlığa sürükleyen bazı dış faktörleri de gözardı etmemek gerekir. Meselâ, sosyal çevrenin ve mevcut eğitim sistemin dayattığı çocukları akranlarıyla kıyaslama ve hatta yarıştırma anlayışı, bu etkenlerden biridir. Bu anlayışın tesirinde kalan anne-babalar, sürekli kendi çocuklarını başkalarının çocuklarıyla kıyaslama gafletine düşerler. Hatta birçok anne-baba, bu durumu şahsileştirip bizzat kendisini bu anlamsız yarışın içine dâhil etmektedir. Oysa ebeveynin görevi çocuklarını terbiye etmektir, onları birer yarış atı gibi yetiştirmek değil. Şahsen böyle bir tutumunun çocuğa hiçbir fayda sağlamayacağı kanaatindeyim. Dahası, kabiliyetleri farklı çocukların mukayesesi, onlarda özgüven kaybına bile sebep olabilir. Bundan şiddetle sakınmak gerekir. Her çocuğun yetenek ve ilgisi farklıdır. Ebeveyne düşen bu farklılığı farkederek onlara mizaçlarına uygun tutum ve davranış geliştirmek ve özgün kişilikli, bireyler olmalarına imkân sunmaktır.

3- Sâlih ol!
Çocuklar, büyük oranda ebeveynin sentezidir. Anne ve babası sâlih (iyi) olan çocuk, sâlihlerden olmaya namzettir. Anne ve babası âsi ve şâkî olan bir çocuğun sâlih olma ihtimali zıddından daha düşüktür. Eskilerin deyimiyle "Ağaca çıkan tekenin dala bakan oğlağı olur." Genel geçer durum budur. Halk arasında "âlimden zalim, zâlimden âlim doğar" şeklinde ifadesini bulan olgu ise istisnaî bir duruma işaret eder. Zira eğri cetvelden doğru çizgi çıkmaz. İyi insan yetiştirmenin ilk şartı iyi insan olmaktır. "Kendisi himmete muhtaç dede, kaldı ki gayrına himmet ede" deyimi tam da bu durumu anlatmaktadır.

4- Örnek ol!
Çocuk terbiyesinde en verimsiz yöntem nasihat ve telkin ederek onları iyi olan şeylere alıştırmak ve iyiliğe yöneltmeye çalışmaktır. Bu yöntem çoğu zaman olumsuz sonuçlar doğurur. Sürekli nasihat ederek onları tehlikeli ve zararlı durumlardan korumaya çalışmak çocuklar üzerinde ciddi bir baskı oluşturabilir. Yersiz korkulara ve kaygı bozukluğuna sebep olabilir.

Oysa iyi bir insan yetiştirmenin en etkili yolu, kazanılması veya terkedilmesi istenilen şeyler konusunda yaşayan örnek olmaktır. Meselâ anne-babasından hiç yalan veya kötü söz duymamış bir çocuk, yalan ya da kötü söz söylemeyi kendisine yakıştıramayacaktır. Birgün yalan söylemek zorunda kalsa bile vicdanı bu kötü fiilini asla onaylamayacaktır. Nitekim yaptığının kötü olduğuna kani olması bile yeterli bir değerdir.

Bu çerçevede erkek çocukların babayla, kız çocukların da anneyle özdeşim kuracağı unutulmamalıdır. 

5- Arkadaş ol!
Çocukların başlıca vitamini sevgi ve oyundur. İyi bir ebeveyn aynı zamanda çocuğunun en iyi arkadaşı olabilmelidir. Ebeveynin çocukla kuracağı arkadaşlık ilişkisi, o çocuğu terbiyeye istekli ve hazır hale getirecektir.

Disiplin sağlamak adına çocukların üzerinde bir amir, patron otoritesi kurmaya çalışmak ve sürekli buyurgan bir tavır sergilemek genellikle yanlış kabul edilir. Çünkü böyle bir tavır, çocuğun ebeveynden uzaklaşmasına sebep olur. Günümüz dünyasında muhafazakar ailelerin çokça karşılaştığı sorun bu olsa gerek. Bir takım yersiz kaygılarla (ki bu kaygıların büyük bir kısmı yanlış din anlayışlarından kaynaklanır) çocuklar üzerinde otorite kurmaya çalışmak, o çocukları büyüdükçe ailesinden uzaklaştırmaktadır. Üstelik uzaklaştığı yerin (ailenin) kendisi için ne denli hayatî bir değer taşıdığının farkında bile olmadan.. Hatta kaçıp gittiği yerin (sokağın) kendisi için hangi tehlikeleri barındırdığını idrak edecek olgunluğa bile ermeden... 

Diğer taraftan ebeveynler, anne-baba olmakla arkadaş olmak arasındaki denklemi çok iyi kurmalıdır. Aslolan anne-baba misyonunu da ihmal etmeden onlarla arkadaş olabilmektir. Zira çocuklar, arkadaşa olan ihtiyaçtan çok ebeveyne ihtiyaç duyar. Çocuklar, başkaca arkadaşlar bulma imkanına sahip olsalar da asla başkaca ebeveynleri olmayacaktır. Hiçbir arkadaş, şefkatli ve merhameti bir babanın/annenin yerini dolduracak değildir.. 

6- Müşfik ol!
Başarısı tescil edilmiş en iyi terbiye metodu merhametli ve yumuşak davranmaktır. Zira merhamet ve yumuşak davranış, Allah'ın övgüsüne mazhar olmuş nebevî bir terbiye metodudur. Bu metod, on binlerce sahabiyi Hz. Peygambere bağladığı gibi çocukları da ebeveyne bağlayıp ebeveynin ahlâkını benimsemelerine sebep olacaktır.

Hz. Peygamber, "merhamet etmeyene merhamet edilmez" buyurur. Bu hadis, malum ve meçhul fiillerin yer değiştirmesiyle şöyle de okunmuştur: "Merhamet görmeyen merhamet edemez." Böyle bir okuma, merhametin öğrenilen bir haslet olduğuna işaret etmektedir.

Çocukların hatalarına şiddetle mukabelede bulunmak yerine onları merhametle anlayıp şefkatle düzeltmeye çalışmak daha etkili ve olumlu sonuçlar doğuracaktır. Hz. Peygamberin hurma ağacını taşlayan çocuğa yaklaşımı ve Hz. Enes'e hiç kızmaması bunun en dikkat çekici iki örneğidir. Nitekim ilişki ve iletişimdeki merhamet, evlerdeki rahmet ve bereketin de kaynağıdır.

7- Müste'în ol!
Çocukların terbiyeli ve güzel ahlâklı olması için yapılacak en değerli işlerden biri de Allah'a istiânede bulunmaktır. Yani devamlı çocuklar için Allah'a dua etmektir. Duanın gücüne inanmaktır. Onlar için hayır dua etmek, bu zor görevde her şeye gücü yeten Yüce Allah'ı yardıma çağırmaktır. Tıpkı Hz. İbrahim'in çocukların için yaptığı gibi.. 

Çocuk terbiyesi gerçekten çetin ve büyük bir iştir. İnsanın, kendi nefsine karşı bile tam bir tasarruf kudreti bulamazken bir başkasını mânen şekillendirmeye çalışması gerçekten zorlu bir görevdir. Anne ve babanın en fazla yardıma muhtaç olduğu bu yolda Allah'ın yardımı olmadan muvaffak olmak kimin haddine! Kalpler O'nun elindedir. Hidayet edecek olan yalnız O'dur. 

Allah, çocuklarımızı sûreten güzel yarattığı gibi, sîreten de güzelleştirsin. Rabbim bizi ve çocuklarımızı namaz kılanlardan eylesin.. Onları, bizi ve anne-babamızı cehennem azabından âzat kılsın..

Selam ve dua ile..